Сарытау Идел буе төбәгендәге Алтын Урда шәһәре Үкәк тикшерелде
2024 елның июлендә Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең А.Х. Халиков исемендәге Археология институты «Минем тарих» тарихи паркы» СӨ ДАМУ (Сарытау шәһәре) белән берлектә Сарытау Идел буе төбәгендәге Алтын Урда чорына караган ике истәлекле урын: Увәк шәһәрлеге (Алтын Урда шәһәре – Үкәк) һәм Үкәк шәһәре тирәсендәге «Хмелевский-1» җирлегендә күпьеллык археологик тикшеренүләрен дәвам итте. Әлеге тикшеренүләр Татарстан Республикасының «Татар халкының милли үзенчәлеген саклап калу» дәүләт программасы кысаларында уздырыла.
Увәк шәһәрлеге Алтын Урда шәһәре Үкекнең калган бер өлеше булып тора һәм Сарытау шәһәренең көньяк читендә урнашкан. Әлеге территория Үвәк бистәсенең шәхси биләмәләренә кертелгән, шуңа күрә казу эшләре өчен төзелеш барган урыннан буш участокны табуы кыенга туры килде. Шуңа да карамастан, бу кыр сезонында Р.Р. Вәлиев җитәкчелегендәге археология отряды шәһәрлекнең үзәк өлешендәге шәхси участокларның берсендә, заманча бина калдыкларын тикшергәннән соң, 184 кв. м казу эшләрен башлап җибәрә алды.
Казу эшләре 3 участоктан (секторлардан) тора, шуларның берсендә заманча балласт катламы астында яндырылган һәм яндырылмаган кирпеч ватыкларыннан ясалган 3 объект ачыкланды. Ике объект чыршы (зигзаг) рәвешендә ике төсмердәге (көрән һәм яшел төстәге) яндырылмаган кирпечләрдән салынган җир өсте корылмаларының дивар өемнәре булып чыкты. Өченче корылма – кирпеч бина дивары, ул заманча чүп чокырлары белән өлешчә җимерелгән. Диварның 1 м киңлектәге аскы өлеше панцирьлы техника белән өелгән, ягъни өелгән кирпечнең кырыйлары яндырылган, ә эчке ягы, яссы ягы белән куелган, яндырылмаган кирпечтән тора. Дивар 4-5 кирпеч биеклегендә сакланып калган. Әлеге конструкция XIV гасырга карый. Массакүләм табылдыклар (керамик савыт фрагментлары, хайван сөякләре) аз булса да, 1330-1360 елларда сугылган бакыр һәм көмеш тәңкәләрнең күплеге игътибарны җәлеп итте. Казу эше барышында аларның 150 данәсе табылды.
Хмелевский-1» җирлеге Алтын Урда шәһәре Үкектән көньяктарак һәм ул әлеге үзәккә синхрон урнашкан. 60 кв. м. мәйданда 11 хуҗалык чокыры һәм бер тандыр табылды. Шәхси табылдыклар арасында – шахмат фигурасы (пешка) һәм шашка табылды. Мөгаен, мөгездән эшләнгән бу эшләнмәләр тикшерелә торган һәйкәлдә әзерләнгән булгандыр, чөнки казылма табылдыкларында сөяк кисү производствосы эзләре очрый. Шулай ук тимер шлаклар, керамик браклар да табылды. Тикшеренү материаллары беренчел эшкәртү уза.
